فلور رضایی کارگر[1]*، بیتا آجیل چی[2]

چکیده

مقدمه: در دهه اخیر تحقیق در مورد اضطراب در دوره نوجوانی افزایش یافته به طوری که تاثیر اضطراب بر یادگیری و عملکرد به خوبی نشان داده شده است، یکی از راهبردهای اثربخش جهت کاهش اضطراب امتحان استفاده از فنون تن آرامی است  که زمینه ارتقائ سلامت روانی را فراهم می سازد.

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیرآموزش و تمرینات تن آرامی بر کاهش اضطراب دانشجویان بود.

روش: این مطالعه یک کارآزمایی بالینی است. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز (محتمع دانشگاهس ولیعصر) در سال تحصیلی 91-90 بود که تعداد 40 نفر به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل هر کدام 20 نفر جایگزین شدند و به سوالات اضطراب امتحان (اسپیلبرگر، 1980) پاسخ دادند. سپس گروه آزمایش طی 10 جلسه آموزشی (جلسات 2 ساعته و هر هفته 1 بار)  تحت آموزش تمرینات تن آرامی قرار گرفتند. اما به گروه کنترل هیچ اموزشی ارایه نشد. پس از پایان جلسات آموزشی ، آزمون اضطراب امتحان توسط هر دو گروه مجددا تکمیل شد.

یافته ها : تحلیل کوواریانس نشان داد که تمرینات تن آرامی موجب کاهش اضطراب امتحان در دانشجویان شده است. این کاهش در هر دو مولفه ی نگرانی و هیجانی پذیری نیز مشاهده شد.

نتیجه گیری: با توجه به شیوع اضطراب امتحان در بین دانشجویان و تاثیر آن در ارزشیابی تحصیلی آنان ، لزوم به کارگیری تمرینات تن آرامی خصوصا در طول امتحانات به نظر ضروری می رسد.

کلید واژه ها: تن آرامی، اضطراب امتحان، نگرانی، هیجانی پذیری، دانشجویان.

مقدمه

اضطراب پدیده ای است که اغلب مردم در زندگی روزانه با آن مواجه هستند که به صورت تنش ، پیش بینی نگران کننده یک تهدید در مورد وقایع مبهم و احساس راحت نبودن تعریف می شود ( راچمن[3] ،2004، به نقل از تریفنی و شاهینی[4]،2011). اضطراب یک عکس العمل طبیعی در برابر استرس است و فقط زمانی که بسیارشدید می شود، غیر طبیعی شده و در زمره یکی از اختلالات شخصیت تحت عنوان اختلال اضطراب قرار می گیرد. (ژانگ[5]، 2009). اضطراب امتحان مجموعه ای پدیدار شناختی[6]، فیزیولوژیکی و پاسخ های رفتاری است که نگرانی در مورد عواقب منفی احتمالی با شکست در امتحان وجود دارد ( زیدن[7]ر ،1988، به نقل از تریفینی و شاهینی ،2011). تحقیقات جدید بسیاری نیزنشان داده اند که اضطراب، یکی ازبهترین پیش بینی کننده های پیشرفت تحصیلی است (به عنوان مثال کانسل، هزلت و وانس[8]، 2004؛ اشتین مایر[9] و همکاران، 2010). درواقع می توان گفت که یک رابطه U شکل بین میزان اضطراب و عملکرد در امتحان وجود دارد، به طوری که اضطراب در حد متعارف موجب پیشرفت و اضطراب بسیار زیاد موجب کاهش عملکرد تحصیلی می گردد (یه، ین، لای و همکاران[10]، 2007). به طور کلی، این تحقیقات نشان می دهند که سطوح بالای اضطراب با سطوح پایین پیشرفت تحصیلی در ارتباط است، همچنین، سطح اضطراب می تواند از طریق آموزش کاهش پیدا  کند (ژانگ، 2009). اسپیل برگر[11] (1962، به نقل از تریفنی و شاهینی ،2011) درمطالعه ای که در دانشجویان  انجام داد، به این نتیجه رسید که 8 نفر از 138 دانشجوی با اضطراب کم در امتحان رد شدند و 26 نفر از 129 دانشجو با اضطراب زیاد نیز در امتحان قبول نشدند. البته  تفاوتهای جنسیتی در اضطراب امتحان نیز نقش مهمی دارند به طوری که زنان علی رغم آمادگی بیشتری که برای امتحان دارند  احساس نگرانی و اضطراب بیشتری را نسبت به مردان تجربه می کنند (تریفنی و شاهینی ،2011).

از اجزایی که معمولا در آزمون های اضطراب سنجیده میشود ،  یکی جز هیجانی[12] است که مربوط به واکنش فیزیکی یا شرایط برگزاری امتحان مانند: عصبی بودن، عرق کردن ، به طور مداوم ساعت را نگاه کردن و .... است. دیگری نگرانی[13] است که شامل جنبه های روان شناختی و یا شناختی اضطراب امتحان است که در واقع نگرانی مربوط به شناخت اولیه در باره نتایج شکست می باشد (لیبرت و موریس 1967[14]، به نقل از تریفینی و شاهیینی ، 2011). از آن جا که اضطراب با یک سری نشانه های جسمانی از جمله تنفس سریع، طپش قلب و تنش عضلانی همراه است، که شامل برانگیختگی جز هیجانی آن می باشد به نظر می رسد که یکی از راهبردهای اثر بخش برای کاهش این علائم، استفاده از فنون تن آرامی باشد. آموزش تن آرامی به فرد کمک می کند تا تشخیص دهد ، با وجود خودکار بودن بسیاری از پاسخ های بدنی، او می تواند آنها را شناسایی کرده و تغییر دهد. به عنوان مثال بسیاری از افراد تجربه طپش قلب را درهنگام عصبی شدن، گزارش می کنند. در این حالت، تنفس عمیق، که یکی از تکنیکهای تن آرامی است وبه طور طبیعی در بسیاری از افراد صورت نمی گیرد ،می تواند موجب کاهش ضربان قلب آنها گردد (پودل و همکاران[15]، 2010). در این راستا، مطالعه مگان و همکاران (2012) نشان دادند که تمرینات تن آرامی خصوصا در دختران گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری موجب پیشرفت سطوح ادراک شده استرس ، حالت اضطراب و رفتارهای ارتقائ سلامتی شده است. در واقع مدیریت استرس وتمرینات تن آرامی موجب افزایش مقاومت در برابر استرس و افزایش بهزیستی و سلامت روان در دانش آموزان شده است. در همین راستا، مطالعه مروری منظم شاپیرو )2014( نیز نشان داد که هیپنوتراپی، و آروماتراپی[16] و تن آرامی بر اضطراب امتحان دانشجویان پرستاری موثر بوده است. علاوه بر این، نتایج بسیاری از تحقیقات (واترز، 1984، استتسون، 1997، هایمن و فلدمن ، 1989، کراوکر،1991، استفان، 1992، دمرو و همکارن ، 2002، به نقل از هروی کریموی، میلانی ، رژه ، ولایی ،1383) نشان داده که انجام تمرینات تن آرامی موجب کاهش اضطراب می شوند. هم چنین نتایج تحقیق (هروی کریموی و همکاران ،1383) نیز نشان داد که آموزش مهارت های تن آرامی موجب کاهش اضطراب امتحان در دانشجویان پرستاری شده است. نتایج تحقیق کلانتر قریشی ، رضایی کارگر، درتاج و شاه نظری (1391) نیز نشان داد که آموزش و تمرینات تن آرامی بر میزان اضطراب و پیشرفت تحصیلی در نوجوانان موثر بوده است.

از آنجایی که اضطراب به عنوان یک احساس ناخوشایند، در بین دانشجویان شیوع نسبتا بالایی دارد و با توجه به تاثیر منفی آن بر عملکرد، ‌به ویژه عملکرد ذهنی، یادگیری و پیامدهای تحصیلی، در این پژوهش سعی شده است که آموزش و تمرینات تن آرامی به عنوان یکی از مداخلات تاثیر گذار در کاهش اضطراب امتحان دانشجویان مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین فرضیه پژوهش عبارت است از : آموزش مهارت های تن آرامی بر کاهش اضطراب امتحان دانشجویان  تاثیر دارد.

روش

شرکت کنندگان وطرح پژوهش

این مطالعه یک کارآزمایی بالینی است. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز (مجتمع دانشگاهی ولیعصر) در سال تحصیلی 91-90 بود که تعداد 40 نفر به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل هر کدام 20 نفر جایگزین شدند  که از لحاظ سن ، وضعیت تاهل ، و جنس با یکدیگر همتا شدند.

ابزار

در این پژوهش از پرسش نامه اضطراب امتحان اسپیل برگر(1980) استفاده شد .که شامل 20 ماده است که واکنش قبل ، حین و بعد از امتحان را توصیف می کند . این پرسش نامه ابزاری خود گزارشی است که گرفتن نمره بالا نشان دهنده اضطراب زیاد است. همچنین حداقل و حداکثر نمره فرد در این آزمون به ترتیب 20 و 80 می باشد ضریب آلفای کرونباخ این پرسش نامه در نمونه های دختر و پسر بالای 92/0 بود ضریب پایایی باز آزمایی بعد از سه هفته و یک ماه 80/0 گزارش شده است (رجیستر و همکاران[17]، 1991). در پژوهش مهرابی زاده هنرمند و کاظمیان مقدم  (1386)  جهت تعیین ضرایب پایایی پرسش نامه اضطراب امتحام از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده شد که برای کل پرسش نامه به ترتیب برابر با 96/0 و 96/0 بود.

شیوه گرد آوری داده ها

در ابتدا هر دو گروه  به سوالات اضطراب امتحان (اسپیلبرگر، 1980) پاسخ دادند. سپس گروه آزمایش طی 10 جلسه آموزشی (جلسات 2 ساعته و هر هفته 1 بار)  تحت آموزش تمرینات تن آرامی قرار گرفتند. اما به گروه کنترل هیچ اموزشی ارایه نشد. پس از پایان جلسات آموزشی ، آزمون اضطراب امتحان توسط هر دو گروه مجددا تکمیل شد.

یافته ها

به منظور بررسی اثر بخشی آموزش تمرینات تن آرامی بر اضطراب امتحان دانشجویان به دلیل وجود یک متغیر مستقل طبقه ای در دو سطح (دوگروه آزمایش و کنترل) و یک متغیر وابسته پیوسته (نمره اضطراب امتحان دانشجویان در پس آزمون) و یک همپراش (نمره امتحان اضطراب دانشجویان در پیش آزمون) از آزمون تحلیل کواریانس بین گروهی یک طرفه تک متغیری (ANCOVA) و به منظور بررسی اثر بخشی آموزش مهارتهای تن آرامی بر مولفه های اضطراب امتحان دانشجویان (نگرانی و هیجان پذیری) به دلیل وجود یک متغیر مستقل طبقه ای در دو سطح (دوگروه آزمایش و کنترل) و دو متغیر وابسته پیوسته (نمره نگرانی و هیجان پذیری دانشجویان در پس آزمون) و دو همپراش (نمره نگرانی و هیجان پذیری دانشجویان در پیش آزمون) از آزمون تحلیل کواریانس بین گروهی یک طرفه چند متغیری (MANCOVA) استفاده شد. بررسی های مقدماتی جهت حصول اطمینان در مورد عدم تخطی از مفروضه های بهنجاری، خطی بودن، همگنی واریانس ها، و پایایی اندازه گیری همپراش صورت گرفت و برقراری شرایط استفاده از آزمون فوق محرز گردید. بنابراین نتایج مربوط به تحلیل در ادامه مطرح می گردند.

جدول1- شاخص های توصیفی و خلاصه نتایج کوواریانس برای اضطراب امتحان دانشجویان و مولفه های آن

**P<05/0

با توجه به جدول 1 و معنادار بودن مقادیر F در سطح 05/0P< برای اضطراب امتحان دانشجویان و هردو مولفه ی آن مشخص می گردد که پس از حذف اثر پیش آزمون،‌ بین پس آزمونهای دو گروه در سطح 05/0P< در متغیرهای فوق تفاوت معنی داری وجود دارد. مراجعه به مقادیر میانگینها نشان می دهد که این تفاوت به علت کاهش نمره اضطراب امتحان و هر دو مولفه ی نگرانی و هیجان پذیری گروه آزمایش در پس آزمون است. با توجه به اندازه اثر مشخص می گردد که  8/23٪  از واریانس نمره اضطراب امتحان،  1/36٪  از واریانس نمره ی نگرانی و 1/20٪  از واریانس نمره ی هیجان پذیری در پس آزمون گروه آزمایش توسط آموزش تمرینات تن آرامی تبیین می شود. اندازه اثرهای ذکر شده بسیار بزرگ بوده و تاثیر گذاری زیاد تن آرامی بر متغیرهای مد نظر پژوهش را نشان می دهند.

بحث و نتیجه گیری

نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می دهد که آموزش تمرینات  تن آرامی می تواند اضطراب امتحان دانشجویان و مولفه های آن یعنی نگرانی و هیجان پذیری را کاهش دهد و نتیجه به دست آمده با نتایچ حاصل از پژوهشهای مگان و همکاران (2012) ، شاپیرو (2014)،  واترز (1984)، استتسون (1997)، هایمن و فلدمن (1989)، کراوکر(1991)، استفان (1992)، دمرو و همکاران (2002)، هروی کریموی و همکاران (1383) و کلانتر قریشی ، رضایی کارگر، درتاج و شاه نظری (1391) که همگی تاثیر مثبت مهارتهای تن آرامی بر کاهش اضطراب و مولفه های آن را نشان دادند همخوان است.  

به طور کلی، مولفه شناختی اضطراب یعنی نگرانی،  نقشی محوری در رابطه اضطراب – عملکرد بر عهده دارد (کورتیس، 2009). تنش عضلانی که نقش برجسته ای در میان نشانه های جسمانی اضطراب عهده دار است همبستگی کامل و اساسی با نگرانی دارد. به علت برجستگی تنش عضلانی در اضطراب، مداخلات مختلف تن آرامی عضلانی برای اختلالات اضطرابی، مورد ارزیابی قرار گرفته و اثر بخشی خود را نشان داده اند (کنراد و روت،2005) و بدین ترتیب، در نتیجه ی کاهش اضطراب و نگرانی حاصل از آن،  منابع شناختی درگیر آزاد شده و پرداش شناختی اطلاعات افزایش یافته و احساس کارآمدی فرد در رابطه با امتحان افزایش می یابد و اضطراب امتحان از این طریق کاهش پیذا می کند. چراکه اضطراب با تخصیص منابع توجهی و شناختی به خود و به محرکهای تهدید کننده محیط، موجب کاهش سطح کارایی شناختی فرد شده و بدین ترتیب عملکردهای شناختی و در نتیجه یادگیری فرد را مختل می نماید که این امر موجب کاهش عملکرد در امتحان و افرایش اضطراب امتحان می گردد. ضمن اینکه با کاهش مولفه ی هیجان پذیری و تهییج شدن از طریق به کارگیری تکنیک های تن آرمی ، انرژی فرد به جای سرمایه گذاری در هیجان، در شناخت به کار گرفته می شود و این امر نیز به نوبه ی خود موجب افزایش کارایی پردازش شناختی شده و موفقیت در امتحان را پیش بینی می کند و به تبع آن اضطراب مربوط به امتحان کاهش می یابد.

ازمحدودیت پژوهش حاضر می توان به محدود بودن دانشجویان در یک دانشگاه اشاره کرد ضمن اینکه به لحاظ رشته و پیش زمینه تحصیلی همتا نشده بودند. پیشنهاد می شود در تحقیقات آتی به اثربخشی آموزش تمربنات تن آرامی در کاهش اضطراب با توجه به رشته های تحصیلی و همچنین تفاوت های جنسیتی پرداخته شود تا با توجه به  نیاز بیشتر در دانشجویان دختر و پسر به انجام این تمرینات و ایجاد تمهیداتی جهت جلوگیری از افت تحصیلی و بعضا انصراف از دانشگاه فراهم گردد.

منابع

کلانتر قریشی ، منیر، رضایی کارگر، فلور، درتاج ، فریبرز، شاه نظری، مهدی (1391). تاثیر آموزش و تمرینات تن آرامی بر میزان اضطراب و پیشرفت تحصیلی. پژوهش های روان شناسی بالینی و مشاوره، 2 (1)، 92-77.

مهرابی زاده هنرمند ، مهناز، کاظمیان مقدم ، کبری (1386). بررسی اثر بخشی روش حساسیت زدایی منظم بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی . روان شناسی کاربردی، 2 (5)، 34-23.

هروی کریموی، مجیده، جدید میلانی، مریم ، رژه ، ناهید، ولایی، ناصر (1383). بررسی تاثیر آموزش تمرینات تن ارامی بر سطح اضطراب امتحان دانشجویان . مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 14 (43)، 91-86.

Conrad, A. & Roth, W.T. (2007). Muscle relaxation therapy for anxiety disorders: It works but how? Journal of anxiety, 21, 243-264.

Curtis, C.A. (2009). The relationship between avxiety, working memory and academic performance among secondary school pupils with social, emotional and behavioral difficulties: A test of processing efficiency theory. Doctoral Thesis, University of Southampton.

Foret, M.M. Scult, M. Wilcher, M. Chudnofsky, R. Malloy, L. Hasheminejad, N. Park, E.R.(2012).Integrating a relaxation response-based curriculum into a public high school in Massachusetts.  Journal of Adolescence, 35(2), 325-332.

Kuncel, N.R., Hezlett, S.A. and Ones, D.S. (2004). Academic performance, career potential, creativity, and job performance: Can one construct predict them all? Journal of Personality and Social Psychology, 86,148–161.

Podell, J., Mychailyszyn, M., Edmunds, J., Puleo, C.M., Kendall, P.C. (2010). The coping Cat Program for Anxiety Youths: The FEAR Plan Comes to Life. Cognitive and Behavioral Practice, 17(2), 132-141.

Shapiro, L. (2014). Test anxiety among nursing students; A systematic review. Teaching and learning in nursing, 9 (4), 193-202.

Steinmayr, R., Ziegler, M. and Trauble, B. (2010). Do intelligence and sustained attention interact in predicting academic achievement? Learning and Individual Differences, 20(1),14-18.

Trifoni, A. Shahini, M. (2011). How Does Exam Anxiety Affect the Performance of University Students? Mediterranean Journal of Social Sciences, 2 (2), 93-100.

Yeh, Y.C., Yen, C.F., Lai, C.S., Huang, C.H., Liu, K.M., Huang, I.T. (2007). Correlations between Academic Achievement and Anxiety and Depression in Medical Students Experiencing Integrated Curriculum Reform. Kaohsiung Journal Medical Science, 23, 379-86.

Zhang, L.F. (2009). Anxiety and thinking styles. Personality and Individual Differences, 47(4), 347-351.

[1] . دکترای روانشناسی عمومی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی                                                  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

[2] .دکترای روانشناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

[3] Rachman

[4] Trifoni &Shahini

[5] Zhang

[6] Phenomenological

[7] Zeidner

[8] . Kuncel, Hezlett & Ones

[9] . Steinmayr

[10] Yeh, Yen, Lai et al

[11] Spielberger

[12] Emotionality

[13] Worry

[14] Liebert & Morris

[15] Podell et al

[16] Aromatherapy

[17] Register et al

• < قبلی
• بعدی >