بیتا آجیل چی[1]*، فلور رضایی کارگر[2]

 در طول تاريخ بشريت، دين و باورهاي مذهبي از جمله نياز هاي اساسي و فطري انسان و عامل رسيدن به آرامش در برابر استرس هاي محيطي بوده است. در واقع مذهب براي افراد نقش يك سپر دفاعي را بازي مي كند و مجموعه وسيعي از آثار مثبت روان شناختي را ايجاد مي نماید. هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه باور مذهبي با سلامت روان در دانشجويان دختر و پسر بود. در یک پژوهش از نوع همبستگی تعداد 160 دانشجو (76 پسر و 84 دختر) به صورت نمونه گيري در دسترس انتخاب شده و به پرسشنامه های باور مذهبي کندلر و همکاران (1997) و سلامت روان (GHQ، گلدبرگ و هیلیر،‌1972) پاسخ دادند. تحلیل داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون،  رگرسیون خطی و t دو گروه مستقل انجام شد. باور مذهبي با سلامت روان در دانشجویان پسر رابطه مثبت داشته و آن را پیش بینی می کند. بررسی زیر مقیاسها نیز نشان داد که باور مذهبی با اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید در پسران رابطه منفی داشته و آنها را پیش بینی می نماید.  اما بین باور مذهبی با سلامت روان و زیر مقیاسهای آن در دانشجویان دختر رابطه ای به دست نیامد. مقایسه جنسییتی نیز نشان داد، در دختران باور مذهبي بیشتر، و در پسران سلامت روان بالاتر است. این نتیجه در تمام مولفه های سلامت روان نیز مشاهده شد (05/0P<).این یافته ها تلویحات مهم و قابل توجهی در خصوص تفاوتهای جنسیتی در باورهای مذهبی و سلامت روان و همچنین رابطه بین آنها در دانشجویان در بر دارد که شایان توجه و پیگیری جدی است.

واژه های کلیدی: باور مذهبي، ‌سلامت روان، دانشجويان دختر، دانشجويان پسر.

مقدمه

در طول تاریخ بشریت دین و باورهای مذهبی جزء نیازهای اساسی و فطری  بشر بوده  و وی را برای رسیدن به آرامش در برابر استرس های محیطی حفظ کرده است. به اعتقاد روان شناسان مذهبی بودن یکی از عوامل مراقبت کننده در پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی است٬ به طوری که مذهب به عنوان یک مؤلفه درمانی در درون فرد تأثیر گذاشته و در حفظ سلامتی جسمانی و افزایش طول عمر موثر است (کلی٬ 1996؛ نقل از رحیمی٬ 1389). در دهه های اخیر توجه به نقش مذهب در سلامت روان بیشتر شده و مطالعات متعدد، نظری[3] و تجربی[4] با هدف روشن سازی اثرات مستقیم و غیر مستقیم باور مذهبی بر سلامت روان انجام شده است (دیزوتر، سوایننز، هاتزبوت[5]،2006، جیمز و ولز[6] ،2003). باور مذهبی به رویکرد منظم[7] ، شامل باورها و عمل کردن به امور مقدس[8] اطلاق می شود (خسروی، ضرابیها، نعمتی،2011 ). چنین به نظر می رسد که مذهب برای افراد نقش یک سپر دفاعی را بازی می کند و مجموعه وسیعی از آثار مثبت روان شناختی را در آنان ایجاد می نماید (کوینیک و همکاران٬ 2001 ٬ به نقل از رحیمی٬ 1389). مطالعات بسیاری نشان دادند، باور مذهبی موجب بهبود سلامت روان، کیفیت سبک زندگی، و حتی ارتباطات اجتماعی می شود (هالینگ و انل[9]،2007، تروینو، پارگامنت، کوتون، لئونارد، هان، کاپرینی، فاگین[10]،2009 ؛ به نقل از خسروی و همکاران،2011 ). علاوه بر این  باور مذهبی رابطه معکوسی با اضطراب و افسردگی دارد (بیانی ،گودرزی، بیانی، کوچکی، 2007). در تحقیقی که توسط رحیمی و کامران پور(1386) در نمونه دانشجویان انجام شد، نتایج نشان دادکه قدرت باورهای مذهبی دانشجویان ارتباط مثبتی با سلامت روان آنان شامل خوش بینی٬ معنادار بودن زندگی، کنار آمدن با استرس ها٬ پذیرش خود٬ نگرش مثبت به زندگی و اضطراب کم آنان دارد. احمدی گتب[11] (2011) در مطالعه ای ارتباط بین کیفیت زندگی و باور مذهبی با سلامت عمومی در دانشجویان نشان داد، نه تنها ارتباط معناداری بین کیفیت زندگی و باور مذهبی وجود دارد، بلکه این دو متغیر با هم همپوشی دارند و می توانند به طور معناداری تغییرات سلامت عمومی را پیش بینی کنند. در مطالعه مرعشیان، اسماعیلی (2012) در 150 دختر و 150 پسر از دانشجویان دانشگاه اهواز که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند ، رابطه منفی معناداری بین باورهای مذهبی و اختلالات سلامت روان مشاهده شد. اما مطالعه دیزوتر و همکاران(2006) حاکی از آن بودکه مذهب ارتباط منفی با بهزیستی و ارتباط مثبت با آشفتگی[12]دارد. هم چنین مطالعه کوئینگ[13](2004) نشان داد باور مذهبی همیشه منجر به سلامت روان نمی شود چرا که روان شناسان بالینی اغلب با بیمارانی که احساس گناه، نشخوار فکری[14]، و اضطراب دارند ،مواجه هستند، همگی این عوامل می تواند به علت باور مذهبی آنها  روی دهد. تعدادی از  پژوهش ها نیز به بررسی تأثیر جنسیت بر گرایش ها و باورهای مذهبی افراد پرداخته اند که نتایج بسیاری از آنها نشان دهنده وجود تفاوت های جنسیتی در گرایش بیشتر زنان به مذهب و باورهای مذهبی در مقایسه با مردان است (نجار اصل، 1384 و خانه کشی 1387؛ ‌به نقل از کاظمیان مقدم و مهرابی زاده هنرمند، 1388؛ نصیر زاده٬ 2005 ٬ گالوپ و لیندزی[15]٬ 1999؛کاظمیان و مهرابی زاده هنرمند 1388؛ ایروانی ،2011).  در خصوص تفاوت جنسیتی در سلامت روان غالب پژوهشها نشان دهنده عدم وجود تفاوت بین دو جنس در این خصوص بوده اند (مانند نجار اصل، 1384 و خانه کشی 1387؛ ‌به نقل از کاظمیان مقدوم و مهرابی زاده هنرمند، 1388). کاظمیان مقدم و مهرابی زاده هنرمند (1388 و ایروانی (2011) نیز به نتیجه مشابهی دست یافتند اما در پژوهش شکری، مرادی، طرخان و دانشور(1390) سلامت روان در دختران نسبت به پسران پایین تر بود. برخی از پژوهشها مانند چراغی و مولوی (1385؛ به نقل از کاظمیان مقدم و مهرابی زاده هنرمند، 1388) نهدر باورهای مذهبی و نه درسلامت روان، بین دختران و پسران دانشجوتفاوتی به دست نیاوردند.

 بر اساس آنچه که بیان گشت، بررسی ادبیات پژوهشی نشان دهنده نتایج کمابیش ضدونقیض در مورد رابطه بین مذهب و سلامت روان می باشد، ضمن این که در خصوص مقايسه ي جنسيتي در  اين زمینه كار چنداني انجام نشده است. .از سوی دیگر نتایج حاصل از بررسی وجود یا عدم وجود تفاوت در باورهای مذهبی و سلامت روان دختران و پسران دانشجو كه از آينده سازان اين مرز و بوم هستند،کارشناسان امر را بر آن می دارد تا اگر در هرگروه کاستی مشاهده گردید با پیشگیری زودهنگام و تقویت باورهای مذهبی و دینی و آموزشهای لازم در پرورش این عزیزان قدم بردارند.  بنا براين پژوهش حاضر در پی پاسخ به اين سئوالات زیر  است :

 1- آيا بين باور مذهبي با سلامت روان در دختران و پسران دانشجو رابطه وجود دارد؟

 2- آيا بين دختران و پسران دانشجو از لحاظ  باور مذهبي و سلامت روان تفاوت وجود دارد؟

روش

شرکت کنندگان و طرح پژوهش: پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی و جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد شهر تهران بودکه از بین آنها تعداد 160 دانشجوی مقطع کارشناسی شامل76 پسر و 84 دختر، به صورت نمونه گيري در دسترس انتخاب شدند.

ابزار: ابزار گرآوری داده ها شامل دو پرسشنامه بود. پرسشنامه اول شامل 30 سئوال با نحوه پاسخگویی به روش لیکرت و بر گرفته از پرسشنامه باور های مذهبی کندلر (1997، 2003) بود که پرسشنامه توسط گنجی و حسینی (1389) تدوین شده است. آنها اعتبار محتوی پرسشنامه را  با مطالعه کتب و مقالات مختلف و مشورت با اساتید متخصص در این زمینه به تائید رسانده و برای بررسی پایایی آن با استفاده از روش بازآزمایی بر روی ده نفر از دانشجویان مامایی به فاصله هشت روز ضریب همبستگی 85/0 به دست آوردند. در پژوهش حاضر ا همسانی درونی پرسشنامه فوق از طریق محاسبه آلفای کرونباخ 77/0 به دست آمد. پرسشنامه دوم فرم 28 سئوالی پرسشنامه سلامت روان (GHQ، گلدبرگ و هیلیر،‌1972) بود. این پرسشنامه وضعیت روانی فرد را در یک ماه اخیر می سنجد و مقیاسهای فرعی علائم جسمانی، اضطراب و اختلالات خواب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید را شامل می شود. نمره گذاری آن به روش لیکرت چهار درجه ای است و نمره  بالاتر از 23بیانگر عدم سلامت روان است. روایی همگرای آن با 90SCL-، 87/0 گزارش شده است. ضریب همبستگی بین نمرات چهار زیرمقیاس این پرسشنامه نیز  بین 33/0 تا 61/0 به دست آمده است. پایایی آزمون در دو مطالعه متفاوت با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 87/0 (چان و چان، 1983) و 92/0 (یزدان پناه، 1384) محاسبه شده است (به نقل از محمدی، 1386). در پژوهش حاضر، آلفای کرونباخ این پرسشنامه 86/0 به دست آمد.

روش گردآوری داده ها: با مراجعه به واحدهای علوم و تحقیقات، تهران مرکزی،  و تهران شرق دانشگاه آزاد اسلامی وپس از جلب همکاری، دادن اطمینان در خصوص محرمانه بودن پاسخ ها، شفاف سازی پژوهش و اهداف آن، و راهنمایی در خصوص نحوه تکمیل پرسشنامه هاو تقاضای داشتن صداقت در پاسخگویی، پرسشنامه ها به صورت انفرادی در اختیار افراد قرارگرفته و پس از پاسخگویی و تکمیل دریافت شدند.

یافته ها

جدول 1. شاخص‌هاي آمار توصیفی، ضرایب همبستگی و مقایسه میانگینها ی متغیرهای تحت بررسی در دانشجویان دختر و پسر

^* P< 05/0

همانطور که در جدول فوق مشخص است تنها در پسران بین باور مذهبی با سلامت روان و زیر مقیاس های اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید رابطه منفی و معنادار وجود دارد. در دختران رابطه معناداری بین هیچ یک از متغیرهای پژوهش مشاهده نمی شود. همچنین تفاوت معني‌داري بين باور مذهبی ، سلامت روان و زیر مقیاس های سلامت روان دانشجویان دختر و پسر مشاهده مي‌شود.

بحث و نتیجه گیری

در پژوهش حاضر مشخص شد که در پسران بین باورهای مذهبی با نمره سلامت روان، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید  رابطه منفی وجود دارد. یعنی با افزایش باور مذهبی سلامت روان در پسران افزایش، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید کاهش می یابد. این یافته با پژوهش های، مرعشیان، اسماعیلی (2012) مبنی بر رابطه منفی باور مذهبی با اختلالات سلامت روان در دانشجویان، هالینگ و انل (2007) تروینو و همکاران (2009) مبنی بر رابطه مثبت باور مذهبی با ارتقاء  سلامت روان و بهبود روابط اجتماعی، بیانی و همکاران (2007) مبنی بر رابطه منفی باور مذهبی با اضطراب و افسردگی، رحیمی و کامران پور(1386) مبنی بر ارتباط مثبت باورهای مذهبی دانشجویان با سلامت روان آنان و پژوهش احمدی گتب (2011)  مبنی برارتباط مثبت بین باور مذهبی با سلامت عمومی همخوان است. در حالی که با نتایج حاصل از  مطالعات دیزوتر و همکاران (2006) که حاکی از ارتباط منفی مذهب با بهزیستی و ارتباط مثبت آن با آشفتگی بود و هم چنین مطالعه کوئینگ (2004) که بین باور مذهبی با سلامت روان رابطه منفی و با اضطراب و افسردگی رابطه مثبت به دست آورد، و پژوهش ایروانی (2011) که رابطه ای بین باورهای مذهبی و سلامت روان پسران دانشجو به دست نیاورد نا همخوان است. علاوه بر این مشخص شد که در دختران بین باور مذهبی با سلامت روان و هیج یک از زیرمقیاسهای آن رابطه ای وجود ندارد، که این یافته با تمامی پژوهشهای فوق ناهمخوان و با پژوهش ایروانی (2011) که بین باورمذهبی و سلامت روان در دختران دانشجو رابطه به دست آورد، همخوان محسوب می گردد. یافته دیگر پژوهش حاضر بالاتر بودن  باور مذهبی و پایین تر بودن سلامت روان دختران نسبت به پسران بود. ضمن این که علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی شدید نیز در دختران بیشتر از پسران بود. این یافته ها با نتایج حاصل از پژوهشهای نصیر زاده (2005)، گالوپ و لیندزی( 1999)، خانه کشی (1387)،کاظمیان و مهرابی زاده هنرمند (1388)، نجار اصل (1384)، ایروانی (2011)  مبنی بر گرایش بیشتر زنان به مذهب و باورهای مذهبی در مقایسه با مردان و پژوهشهای شکری و همکاران (1390) مبنی بر پایین تر بودن سلامت روان در دختران نسبت به پسران همخوانی داشته و با پژوهش های چراغی و مولوی (1385) مبنی بر عدم وجود تفاوت بین باورهای مذهبی و سلامت عمومی دختران و پسران دانشجو؛ و پژوهشهای خانه کشی (1387)،  کاظمیان و مهرابی زاده هنرمند (1388)، نجار اصل (1384) و ایروانی (2011)  مبنی بر عدم وجود تفاوت در سلامت روان دانشجویان دختر و پسر ناهمخوان است. به طور کلی مذهب می تواند به عنوان یک اصل وحدت بخش و یک نیروی عظیم برای سلامت روان مفید و کمک کننده باشد. رفتارها و اعتقادات مذهبی اثر مثبتی در زندگی داشته و رفتارهایی مانند اعتقاد به خدا، بر پا داشتن نماز منجر به آرامش و امیدواری و نگرش مثبت می گردد.در واقع، یکی از راههای اساسی که بشر می تواند به کمک آن از بیماریهای جسمانی و روانی پیشگیری کند باورهای مذهبی٬ نیایش و عبادت است. به طوری که مطالعات گسترده نشان دادند افراد مذهبی کمتر دچار اختلالات روانی٬ از جمله اضطراب٬ افسردگی و اختلالات عاطفی و خلقی می شوند همچنین از سبک و شیوه سالم تر و متعادل تری برخوردارند و از قابلیت سازگاری و کنار آمدن در مقابل مسائل و مشکلات از توان بالاتری برخوردارند و در نهایت از سلامت روانی بالاتری بهره می برند. گرایش بیشتر زنان به مذهب و اعمال مذهبی نسبت به مردان به قدری در مطالعات و بررسی های مختلف در فرهنگ ها، مذاهب و طبقات مختلف تکرار شده که بعضی از مولفان این مسئله را امری جهانی تلقی کرده اند که در تفائت های زیستی زنان و مردان ریشه دارد (استارک[16]، 2002 ؛ به نقل از کاظمیان مقدم و مهرابی زاده هنرمند، 1388 ). تفاوت جنسیتی در سلامت روان به نفع مردان و به ضرر زنان را علاوه بر تاثیر بافت اجتماعی و نقش جنسیتی زنان در جامعه می توان به حساسیت هیجانی بالاتر زنان و برخوردهای هیجا نی تر و احساسی تر با استرسها و مشکلات زندگی به ویژه در محدوده سنی گروه نمونه پژوهش حاضر ذکر نمود. محدودیت جامعه آماری به دانشجویان دانشگاه آزاد شهر تهران تعمیم نتایج را در بهترین حالت به همین جامعه ممکن می سازد، ضمن این که پایین بودن حجم نمونه و تصادفی نبودن روش نمونه گیری نیز از دیگر محدودیت های پژوهش محسوب می گردد که پیشنهاد می شود در پژهشهای آتی به آنها توجه شود. با توجه به تناقضاتی که درخصوص تفاوت جنسیتی در سلامت روان  به چشم خورد،‌ بررسی وسیع تر و دقیق تر این موضوع نیز پیشنهاد می گردد. علاوه بر این، پایین تر بودن باورهای مذهبی در پسران و سلامت روان در دختران دانشجو ، تدوین و ارائه راهکارهای مناسب و کارساز را در جهت ارتقاء این دو متغیر بسیار مهم و سرنوشت ساز در این قشر حساس و آینده ساز را ضروری می سازد.

منابع

رحیمی٬ چنگیز (1389). اعتقادات مذهبی٬ سلامت روان و رفتارهای پرخطر در دانشجویان. مجمو عه مقالات پنجمین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان، 129-138.

رحیمی٬ چنگیز٬ کامران پور٬ فریده (1386). رابطه سلامت روانی و نگرش مذهبی در دانشجویان دانشگاه شیراز. دومین همایش سراسری نقش دین در بهداشت روان.

شکری، امید، مرادی، علیرضا، طرخان، علی و دانشورپور، زهره (1390). نقش تفاوت های جنسیتی در سبک های مقابله با استرس و سلامت روانی. روانشناسی معاصر، 6(1)، 78-69.

کاظمیان مقدم، کبری، مهرابی زاده هنرمند، مهناز (1388). مقایسه نگرش مذهبی و سلامت روانی دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان. روانشناسی ودین،2، 187-173

گنجی، طاهره، حسینی، آغا فاطمه (1389). باورهای مذهبی دانشجویان پرستاری کارشناسی و ارتباط آن با میزان اضطراب آنان. پرستاری ایران، 23(64)، 51-44.

محمدی، شهناز (1386). ارتباط بین ویژگی های شخصیتی و سلامت عمومی دبیران مرد و زن شهر تهران. فصلنامه روان شناسی کاربردی، 1(3)، 63-50

AhmadiGatab, T.(2011). Studying the relationship between life quality and religious attitude with student’s general health. procedia-social and Behavioral sciences, 30,1976-1979.

Bayani, A.A., Godarzi, H., Bayani, A., Kocheki, A.M. (2007).Relationship of religious orientation with anxiety and depression in students. Journal of Mental Health Principles, 10(39), 209-14.

Dezutter, J. Soenens, B; Hutsebaut, D. (2006). Religiosity and mental health: a further exploration of the relative importance of religious behaviors vs. religious attitudes. Personality and Individual Differences,40, 807-818.

Gallup, GJ.R. Lindsay, M.D. (1999). Surveying the religious landscape in u.s.beliefs. Harrisburg, PA: Morehouse.

Iravani, M.R. (2011). The Relationship between Religious Beliefs and Mental Health with the Idea of Making Male and Female University Student Committed Suicide in Khomeini Shahr,(A Case on the Role of Social Workers Facing the Issue). American Journal of Scientific Research, 28, 11-24.

James, A., Wells, A. (2003). Religion and mental health: towards a cognitive-behavioural framework. British Journal of Health Psychology, 8,359-376.

Khosravi, Z. Zarabiha, E. Nemati, A. (2011). An Investigation of the Relationship among pathological and non pathological guilt feeling, Religious Attitude and Mental Health procedia-social and Behavioral sciences, 30,1370-1373.

Koeing, H.G. (1995). Religion and older man in prsion. International journal of geriatric psychiatry, Loi, 219-230.

Marashian, F. Esmaili, E. (2012). Relationship between religious beliefs of students with mental health disorders among the students of Islamic Azad University of Ahvaz. 46, 1831-1833.

Nasirzadeh, R. ( 2005). The effect of praying motives on attitude toward performing their prayers and personal and social limitation [dissertation] Shiraz: Shiraz University.

[1] دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

[2] دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید                                        

[3] Theoritical

[4] Impirical

[5] Dezutter, Soenens, Hutsebaut

[6] James ,Wells

[7] Systematic Approach

[8] Sacred affairs

[9] Halling &unell

[10] Trevino,Pargament,Cotton,Leonard,Hahn,Caprini-Faigin

[11] AhmadiGatab

[12] Distress

[13] Koenig

[14] Ruminated

[15] Gallup & Lindasy

[16] Stark

• < قبلی
• بعدی >