لیلا ذوقی

*بیتا  آجیل چی

اسماعیل سعدی پور

چکیده

 هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه منبع کنترل با عزت نفس در دانشجویان دختر نیروی انتظامی بود. بدین منظور در یک پژوهش از نوع همبستگی، تعداد 96 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه نیروی انتظامی شهر تهران به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده و به پرسش نامه های منبع کنترل نوویکی و استریکلند (1973) و عزت نفس کوپر اسمیت (1968) پاسخ دادند.

تحلیل داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین منبع کنترل با عزت نفس کل، عزت نفس اجتماعی و عزت نفس تحصیلی در سطح 05/0P< رابطه معنادار منفی وجود دارد. علاوه بر این رگرسیون تک متغیری نشان داد که منبع کنترل توان پیش بینی معنادار عزت نفس را در سطح 05/0P< به طور منفی دارا می باشد.

کلید واژه ها: منبع کنترل، عزت نفس، دانشجویان، ناجا

دانشجوی دکترای دانشگاه علامه طباطبایی

*دکترای روان شناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران (نویسنده مسئول)

دانشیارگروه روان شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی

مقدمه

مشاغل پلیسی به این دلیل که به خواسته ها و نیازمندیهای دیگران پاسخ می دهند و کنترل ناچیزی بر رویدادهای اطرافشان دارند از جمله مشاغل پراسترس محسوب می شوند (هلپ سنتر[1]، 2002،‌ به نقل از رضایی،‌1386). به همین دلیل لزوم وجود مکانیسمها و راهکارهایی جهت آگاهی، مقابله موثر و خنثی سازی فشارهای روانی، در این گروه به وضوح مشخص است. از آنجایی که تغییر شرایط بیرونی و حذف عوامل استرس زای محیطی برای این افراد ممکن نیست، بنابراین باید در راستای تقویت استراتژی های درونی و فاکتورهای تعیین کننده ی شخصیتی و روانی در این خصوص گام برداشت.

یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در سلامت روانی و شخصیت فرد، منبع کنترل است. تحقیقات بسیاری نشان داده اند که منبع کنترل نقش مهمی در زندگی فرد بر عهده داشته و سلامت جسمانی و روانی وی را در گستره وسیعی، تحت تاثیر قرار می دهد (ماتلو، بالباگ و کمرک[2]، 2010).

منبع کنترل، گستره ای از باور افراد نسبت به کنترل داشتن برسرنوشت خویش است (نگ، سورنسن و ابی[3]، 2006) که می تواند از طریق باورهای درونی و بیرونی متمایز شود (راتر، 1966). باور درونی یعنی این که افراد کنترل بیشتری بر سرنوشت خویش داشته و بنابراین، مستقیما برای کنترل محیط بیرونی تلاش می نمایند، در صورتی که افراد دارای باور بیرونی، زندگی را تحت تاثیر عوامل محیطی و خارج از کنترل خویش تصور می کنند. منبع کنترل بیرونی رضایت از زندگی را به طور منفی (دینر و لوکاس[4]، 1999؛ به نقل از لانگان- فاکس سانکی و آنتی[5]، 2009) و افسردگی را به طور مثبت (بناسی، سوینی و دوفور[6]، 1988؛ به نقل از لانگان- فاکس[7] و همکاران، 2009 ) پیش بینی می کند.

یکی دیگر از مباحث مهم در امر بهداشت روانی عزت نفس یا همان خود بزرگواری است که یکی از خصوصیات مهم و اساسی شخصیت هر فردی را تشکیل می دهد و روی سایر جنبه های زندگی انسان نیز تاثیر گذاراست و کمبود یا فقدان آن باعث عدم رشد سایر جنبه های شخصیت یا ناموزونی آنها خواهد شد، و حتی ممکن است پایه گذار بیماریهای روانی گوناگون مانند افسردگی، کمرویی، پرخاشگری، ترس و ... شود. علاوه بر این، نتایج بررسی ها نشان داده اند، یکی از شاخصهای چندگانه ای که چگونگی پایداری شخص در روابط با افراد اطرافش را تعیین می سازد، عزت نفس است (براس و گای[8]، 2004).

بیان مسأله

ساختار شخصیت آدمی ، حالت پیچیده ای است که بررسی مولفه های زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی فرد را لازم می سازد. این ساختار دو عامل مهم دارد، یکی ازآنها خود[9]، ودیگری دنیای بیرونی فرد است که تعامل این دو، شخصیت را شکل می دهد (ارن[10]، 2006). از آنجایی که هر دوی این عوامل محورهای اصلی منبع کنترل و عزت نفس هستند، مطالعه این دو مفهوم و رابطه آنها، به شناخت شخصیت فرد ورفتار او کمک می کند. علاوه بر این، منبع کنترل درونی و بیرونی انتظارات فرد از آینده و بهزیستی ذهنی فرد را تحت تاثیر قرار داده، و عزت نفس سلامت روانشناختی فرد را رقم می زند (ماتلو و همکاران، 2010). بنابراین، مطالعه این دو عامل و رابطه آنها، در بررسی سلامت روانشناختی فرد راهگشا است. به نظر می رسد درونی کردن هر چه بیشتر منبع کنترل به عنوان عامل تسلط بر رویدادها از درون و تحت تاثیر عوامل محیطی قرارنگرفتن، و همچنین افزایش عزت نفس به عنوان عاملی در جهت اعتقاد به موثر واقع شدن و داشتن توانمندی های لازم برای مقابله با مشکلات و معضلات و فشارهای موجود در زندگی و شغل های پر استرس از جمله نیروی انتظامی از متغیرهایی هستند که باید مد نظر قرار گرفته و مورد بررسی قرار گیرند. این موضوع به ویژه در دختران دانشجوی ناجا به واسطه ویژگی های خاص این جنس از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا آنها علاوه بر استرس های ناشی از شغل، با استرس های ناشی از تعدد نقش (همسری، مادری، حرفه ای و...) نیز رو به رو هستند. چرا که بر اساس الگوی جنسیتی توزیع نقش یا به زبان ساده‏تر، تقسیم کار سنّتی و جنسیتی، به موجب جنسِ افراد و انتظارات، نقش معیّنی به آنها محوّل می‏گردد و از آنها خواسته می‏شود صرف‏نظر از هر شرایطی، مطابق با این انتظارات رفتار کنند. و بر این اساس سهم انتظارات نقش کاری در میان مردان بیشتر و حجم انتظارات خانوادگی برای زنان بالاتر است (رستگار خالد، ‌1385) که این موضوع می تواند به عنوان یک منبع استرس بزرگ اضافی برای زنانی که وارد مشاغل پر استرس چون نیروی انتظامی وارد می شوند محسوب گردد. بدین ترتیب پژوهش و برنامه ریزی برای توانمند سازی زنانی که وارد این عرصه می شوند از اهمیت بیشتری برخوردار می گردد. بنابراین برای بررسی بیشتر این موضوع سوال پژوهش از این قرار است که آیا بین منبع کنترل وعزت نفس در دانشجویان دختر نیروی انتظامی رابطه وجود دارد؟

مبانی نظری و پژوهشی

بنا به تعریف، منبع کنترل به تصور افراد از کنترل زندگیشان اشاره دارد. راتر[11] (1966) منبع کنترل را به عنوان باور داشتن کنترل موفقیت ها توسط نیروهای درونی یا بیرونی تعریف کرد.  اگر افراد خودشان را مسئول زندگیشان بدانند منبع کنترلشان درونی است و اگر آنها رویدادهای بیرونی را مسئول زندگیشان بدانند منبع کنترلشان بیرونی است (فارز[12]، 1976). افراد دارای منبع کنترل بیرونی، رفتارهایشان را بر اساس خواسته ها، نیازها، ادراکات و تعبیر و تفسیر دیگران تعیین می کنند. معتقدند بیشتر مسائلی که برایشان اتفاق می افتد خارج از کنترلشان است، و متأسفانه بیشتر اوقات، ارزش فرد هر قدر هم که باشد ناشناخته می ماند، بدست آوردن یک موقعیت خوب بیشتر بستگی به شرایط زمانی و مکانی دارد، و بسیاری از رویدادهای ناخوشایند در زندگی تا اندازه زیادی به علت بد شانسی است .در حالیکه، افراد دارای منبع کنترل درونی رفتارهایشان را بر اساس خواسته ها، نیازها، ادراکات و تعبیر و تفسیر خودشان تعیین می کنند. مسئولیت وقایعی را که برایشان اتفاق می افتد می پذیرند، و معتقدند ، موفقیت نتیجه تلاش زیاد است ، شانس سهم کمتری در موفقیت دارد، بدبختی های نتیجه اشتباهات خود آدمی است، و افراد سرانجام احترامی را که شایسته آن هستند بدست می آورند (راتر[13]،1996).

عزت نفس[14] به عنوان شکلی از پذیرش خود[15]، قدردانی شخصی و احترام ذهنی فرد نسبت به خود تعریف می شود (مورگانت[16]، 2005؛ به نقل از ماتلو و همکاران، 2010). خود پنداره مثبت، تنش های ناشی از تعارضات موجود در زندگی فرد را  کاهش داده و موجب هماهنگی فرد با خود و محیطش می گردد (تنس[17]، 1999؛ به نقل از ماتلو و همکاران، 2010). تحقیقات نشان داده اند که یک رابطه منفی بین افسردگی و احساس مثبت نسبت به خود و اعتماد به نفس وجود دارد. از این رو ، شخصی که احساس مثبت نسبت به خود دارد، ارزیابی سالم از رویدادها و وقایع داشته و انتظاراتش از آینده مثبت است. اینگونه افراد، خودشان را مثبت تر ارزیابی کرده، و روش تفکر و حل مسائلشان مبنای منطقی دارد. 

به طور کلی عزت نفس پایین با پیامدهای منفی زندگی از قبیل سوءمصرف مواد، تخلف، ناخشنودی، افسردگی، اختلالات خوردن، تاخیر در بهبود بیماری ها (هویل[18] و همکاران، 1999؛ لیری و مک دونالد[19]، 2003؛ به نقل از پرواسنر، بالدوین، ددویک، رنویک، خلیل ماهانی، لرد، مینی و لوپین [20]، 2005)، و اعتیاد به اینترنت (آرمسترانگ، فیلیپز و سالینگ[21]، 2000) در ارتباط است. در حالیکه عزت نفس بالا با ویژگیهای مثبت از قبیل، ابتکار، مهارت های مقابله ای قوی، استواری در برابر چالش ها، خشنودی، و طول عمر مر تبط است (بامیستر،‌ کمپل، کروگر و ووهس[22] و همکاران، 2003).   

مطالعات بسیاری نشان داده اند که عزت نفس پایین در نوجوانی (کازدین، فرنچ و یونیز[23]، 1983؛ پینتو، ویشمن[24]، 1996؛ توموری، زالار[25]، 2000؛ به نقل از مارتین، ریچاردسون، برگن، روگر و آلیسون[26]، 2005؛ شرف، تامپسون و والش[27]، 2009) و منبع کنترل بیرونی در نوجوانی و جوانی (گولدنی، 1982؛ گولدنی، اسمیت، وینفیلد، تیگمن [28]و وینفیلد، 1991 ؛ پیرس و مارتین،1993؛ به نقل از مارتین و همکاران، 2005)، و هر دوی آنها با هم  با خودکشی در ارتباطند (مارتین و همکاران، 2005). 

همچنین مشخص شده است که رگه های شخصیتی اختصاصی مرتبط با استرس شغلی، منبع کنترل (هندریکس[29]، 1989؛ پارکز[30]، 1991؛ اسپکتور[31]، 1987) و عزت نفس (روزنبرگ[32]، 1965) هستند. به طوری که، افراد دارای منبع کنترل بیرونی به سختی می توانند سروصداها، محرکها و یا دیگر آَشفتگی های بیرونی را در زمان کارکردن نادیده بگیرند و در قابلیت دسترسیشان به دیگران احساس کنترل کمتری دارند (کورنو[33]، 1993، به نقل از هیر، رنایود و رامزی[34]، 2007) وافراد با عزت نفس بالا عمدتا احساس کنترل بیشتری بر محیط کار خود داشته و بنابراین کمتر دچار استرس می شوند (روزنبرگ، 1965).

علاوه بر این، مطالعات زیادی نشان دهنده ارتباط بین رفتارهای ایجاد شده در طی ناسازگاری اجتماعی با عزت نفس پایین و منبع کنترل بیرونی هستند (پگ، اشبریدج و کالوف[35]، 1994).  منبع کنترل درونی و بیرونی انتظارات فرد از آینده و بهزیستی ذهنی فرد را تحت تاثیر قرار داده، و عزت نفس سلامت روانشناختی فرد را رقم می زند (ماتلو و همکاران، 2010).

تحقیقات صورت گرفته در زمینه منبع کنترل و عزت نفس نیز نشان دهنده رابطه معنادار بین منبع کنترل و عزت نفس است ( سوئینی[36] 1992). مطالعات بسیاری نشان داده اند که عزت نفس بالا با منبع کنترل درونی، یا اطمینان از این که فعالیتهای فرد، پیامدهای زندگی او را تعیین می کنند، قویا در ارتباط است (دلونگیز[37] و همکاران، 1988؛ لو[38] ،2002؛ پتری و راترام[39]، 1982؛ ویشمن و کاون[40]، 1993؛ به نقل از پرواسنر و همکاران، 2005؛ رحیمی بانیانی، 1381). همچنین عزت نفس پایین با منبع کنترل بیرونی ارتباط دارد (گومن و کولی[41]،1994؛ رحیمی بانیانی، 1381). سعادت، قاسم زاده،‌ کرمی و سلیمانی (2012) نیز در پژوهش خود بر روی دانشجویان دریافتند که منبع کنترل درونی با عزت نفس و تمامی مولفه های آن رابطه مثبت داشته و آنها را پیش بینی می نماید، در حالیکه منبع کنترل بیرونی با عزت نفس و مولفه های آن رابطه منفی دارد.

البته در برخی ازتحقیقات نتایج متناقضی به دست آمده است. از جمله پژوهش مدانلو، حقانی و جعفر پور (1380) که رابطه معناداری را بین منبع کنترل و عزت نفس در نوجوانان بزهکار نشان نداد و مطالعه ایوبی (1388) که هیچگونه رابطه معناداری بین منبع کنترل و عزت نفس در دانشجویان دختر و پسر به دست نیاورد.

منبع کنترل و عزت نفس، دو عامل تعیین کننده نگرش فرد نسبت به دنیای پیرامون و خود بوده و تمام کارکردها و جوانب زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند، و تعامل این دو عامل موجب شکل گیری شخصیت آدمی می گردد (ارن[42]، 2006)، این دو مفهوم و رابطه بین آنها، در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران قرار گرفته است و به نظر می رسد در مورد افراد پلیس و نیروی انتظامی نیز از عوامل کمک کننده و تاثیر گذار در جهت حفظ هرچه بیشتر سلامت روانی در برابر استرس های غیرقابل اجتناب ناشی از این شغل محسوب گردند بنابر این، پژوهش حاضر به منظور بررسی بیشتر رابطه بین منبع کنترل و عزت نفس در دانشجویان دختر نیروی انتظامی شکل گرفت و فرضیه های زیر صورت بندی شد:

فر ضیه اصلی

1- بین منبع کنترل و عزت نفس کل در دانشجویان دختر نیروی انتظامی رابطه وجود دارد

فرضیه های فرعی.

2- بین منبع کنترل و عزت نفس اجتماعی در دانشجویان دختر نیروی انتظامی رابطه وجود دارد.

3- بین منبع کنترل و عزت نفس خانوادگی در دانشجویان دختر نیروی انتظامی رابطه وجود دارد.

4- بین منبع کنترل و عزت نفس تحصیلی در دانشجویان دختر نیروی انتظامی رابطه وجود دارد.

5- بین منبع کنترل و عزت نفس عمومی در دانشجویان دختر نیروی انتظامی رابطه وجود دارد.

روش

در یک پژوهش از نوع همبستگی از بین کلیه دانشجویان دختر دانشکده نیروی انتظامی (ناجا) شهر تهران تعداد 96 نفر به صورت نمونه گيري در دسترس انتخاب شدند. پس از ارائه توضیحات لازم و جلب رضایت افراد برای شرکت در پژوهش،‌ شرکت کنندگان به پرسشنامه های منبع کنترل نوویکی و استریکلند (1973) و عزت نفس کوپر اسمیت (1968) پاسخ دادند. نتایج به دست آمده با استفاده از رگرسیون تک متغیری مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.

ابزار پژوهش

پرسشنامه منبع کنترل نوویکی و استریکلند (1973)

آزمون منبع کنترل درونی-بیرونی نوویکی-استریکلند دارای 40 پرسش است که با «بلی» یا «خیر» پاسخ داده می شوند. این مقیاس برای طبقه‏بندی کردن نمرات سه سطح را در نظر می‏گیرد: -ضعیف: این اشخاص تمایل دارند، کنترل خود را بر عهده داشته باشند، آنها خود را مسؤول موفقیتها یا شکستهای خود می‏دانند، تقریباافراد بین(8-0)نمره می‏آورند. متوسط:این اشخاص خود را تا اندازه‏ای مسئوول اعمال خود می‏دانند و تصور می‏کنند که بر کار تسلط دارند، اما نه در همه موارد زندگی، اکثر افراد بین 9 تا 16 نمره می‏آورند. -قوی: برای این افراد، زندگی بیشتر نوعی بازی شانس است، به نظر آنها موفقیت بیشتر به شانس یا لطف دیگران بستگی دارد.تقریبا15% اشخاص بین 17 تا 40 نمره می‏آورند. این مقیاس از لحاظ روش شناختی، نمرات قابل اعتماد و دقیقی را از منبع کنترل افراد در سنین مختلف به دست می‏دهد و نمره‏ها با افزایش سن درونی‏تر می‏شوند، همچنین نمرات با پذیرش اجتماعی، مقام و منزلت و طبقه‏بندی اجتماعی و نیز هوش ارتباط معناداری ندارد. قابلیت اعتماد مقیاس نوویکی-استریکلند هنجاریابی شده بر 882 دانش‏آموز دختر و پسر دبیرستانی شهر تهران به روشهای بازآزمایی با فاصله یک ماه و کودر- ریچاردسون به ترتیب برابر با 56/0 و 655/0 برآورد شد.اعتبار آن به روش ملاکی همزمان همبسته کردن نمرات مقیاس با نمرات مقیاس منبع کنترل راتر مورد بررسی و ضریب آن 62/0 برآورد گردید (بشر دوست تجلی و نوشین فرد، ‌1382).

پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت (1968)

کوپر اسمیت (1968) مقیاس عزت نفس خود را بر اساس تجدید نظری که بر روی مقیاس راجر و دیموند (1954) انجام داد تهیه و تدوین کرد. این پرسشنامه از 58 گویه تشکیل شده که 8 ماده آن دروغ سنج و 50 ماده دیگر در مجموع 4 خرده مقیاس عزت نفس عمومی، عزت نفس اجتماعی، عزت نفس خانوادگی و عزت نفس تحصیلی را می سنجد و پاسخ های آن به دو صورت بلی، خیر ( نمره 0 و 1 ) تصحیح می شود.به این معنا که ماده های شماره 2 - 4 - 5 -10 - 14- 18- 19- 21- 23- 24- 28- 29- 30- 32- 36- 45- 47- 57 پاسخ بلی 1 نمره و پاسخ خیر صفر نمره می گیرد و بقیه سئوالات به صورت معکوس است. چنانچه پاسخ دهنده از 8 ماده دروغ سنج بیش از 4 نمره بیاورد، بدان معنی است که اعتبار آزمون پایین است و آزمودنی سعی کرده است خود را بهتر از ان چیزی که هست جلوه دهد. نقطه برش آن 21 است . نیسی (1363) میزان روایی این آزمون را از طریق همبستگی میان نمره این آزمون با معدل سال آخر دانش اموزان به دست آورد که برای پسران 96/0 و برای دختران 71/0 بود، میزان پایایی نیز با روش بازآزمایی برای پسران 90/0 و برا ی دختران 92/0 به دست آمد ( یارمحمدیان، 1386؛ قنبری هاشم آبادی و کاظمینی، 1388).

یافته ها

در جدول 1 شاخص های توصیفی مربوط به منبع کنترل و عزت نفس نشان داده شده اند.

جدول شماره 1- شاخص‌هاي آماري مرتبط با متغیرهای پژوهش

با توجه به جدول فوق و با تأكيد بر اينكه تفاوت اندكي بين نما، ميانه و ميانگين وجود دارد و از آنجائيكه ميزان ضريب كجي و ضريب كشيدگي كمتر از رقم 1 است، مي‌توان مطرح نمود كه توزيع فوق، مفروضه نرمال بودن را داراست و مي‌توان از ميانگين به‌عنوان معرف‌ شاخص گرايش مركزي استفاده نمود و از مدل‌هاي آمار پارامتريك استفاده به عمل آورد.

به منظور بررسی رابطه بین منبع کنترل با عزت نفس و زیر مقیاس های آن از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج در جدول 2  به نمایش درآمده است.

2: ماتریس همبستگی متغیرهای تحت بررسی

^*P<05/0

همانطور که درجدول 2 مشاهده می گردد بین منبع کنترل با عزت نفس کل، عزت نفس اجتماعی و عزت نفس تحصیلی در سطح 05/0P< رابطه معنادار منفی وجود دارد، اما منبع کنترل با عزت نفس خانوادگی و عزت نفس عمومی رابطه معناداری در سطح 05/0P< ندارد.

به منظور بررسی توان پیش بینی عزت نفس از طریق منبع کنترل، از رگرسیون تک متغیری با روش ورود همزمان استفاده شد. نتایج به دست آمده در جداول زیر ارائه شده اند.

جدول 3:خلاصه تحلیل واریانس و ضرایب رگرسیون برای منبع کنترل و عزت نفس کل

با توجه به جدول 3، و معنادار بودن F  و منفی بودن ضریب بتا می توان مطرح نمود که ارتباط منفی معني‌داري بين «منبع کنترل» با «عزت نفس» در سطح معناداری 05/0P< مشاهده مي‌شود و منبع کنترل توان پیش بینی عزت نفس را به طور منفی دارد. بدين ترتيب كه با افزايش «منبع کنترل بیرونی»، «عزت نفس» کاهش یافته و با كاهش «منبع کنترل بیرونی»، «عزت نفس» افزایش مي‌يابد.

بحث و نتیجه گیری

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین منبع کنترل و عزت نفس در دانشجویان دختر ناجا بود. نتایج ارائه شده در جدول 2 نشان داد که بین منبع کنترل و عزت نفس کل رابطه منفی معناداری وجود دارد. به عبارتی با افزایش منبع کنترل بیرونی، عزت نفس کل کاهش و با افزایش منبع کنترل درونی، عزت نفس کل افزایش می یابد. علاوه بر این بر اساس جدول 3 منبع کنترل می تواند عزت نفس را پیش بینی کند. بنابراین فرضیه اول تائید می گردد. همچنین با توجه به یافته های جدول 2 مشخص شد که منبع کنترل با عزت نفس اجتماعی و عزت نفس تحصیلی نیز رابطه منفی معناداری دارد. بدین ترتیب که با افزایش منبع کنترل بیرونی، عزت نفس اجتماعی و عزت نفس تحصیلی کاهش و با افزایش منبع کنترل درونی، عزت نفس اجتماعی و عزت نفس تحصیلی افزایش می یابند. بنابراین فرضیه های دوم و چهارم نیز تائید شدند. اما بین منبع کنترل با عزت نفس خانوادگی و عزت نفس عمومی رابطه معناداری وجود ندارد. بدین ترتیب فرضیه های سوم و پنجم تائید نشدند

یافته های به دست آمده با نتایج حاصل از پژوهشهای دلونگیز و همکاران (1988)،  لو (2002) پتری و راترام (1982)، ویشمن و کاون(1993)،‌ گودمن (1994)، پرواسنر و همکاران(2005) و رحیمی بانیانی (1381)،‌ سعادت و همکاران (2012) در خصوص وجود رابطه بین منبع کنترل و عزت نفس همخوان و با پژوهشهای مدانلو و همکاران(1380) و ایوبی (1388) مبنی بر عدم وجود رابطه بین این دو متغیر ناهمخوان است. به نظر می رسد عدم وجود رابطه بین منبع کنترل و عزت نفس در پژوهش های فوق الذکر مربوط به گروه نمونه آنها باشد. به عنوان مثال پژوهش مدانلو و همکاران (1380) بر روی نوجوانان بزهکار صورت گرفته بود. بدیهی است که این گروه هدف به واسطه ویژگی های شخصیتی و اکتسابی متفاوت با گروه سالم روابط متفاوتی را ظاهر خواهند ساخت. همچنین پژوهش ایوبی (1388) بر روی دانشجویان هر دو جنس صورت گرفته بود و احتمال عدم وجود رابطه را می توان به عدم جداسازی جنس مرتبط دانست، چراکه به احتمال قوی روابط موجود در دو جنس با یکدیگر متفاوت است.

در تببین رابطه بین منبع کنترل و عزت نفس می توان گفت، افراد دارای منبع کنترل درونی، برای خود ارزش بیشتری قائل هستند و اعتماد بیشتری به خود و توانائی های خود دارند، اما افراد دارای منبع کنترل بیرونی، برای دیگران و عوامل بیرونی نقش بیشتری قائلند ، و در صورت موافق نبودن شرایط و محیط بیرونی، خود را ناتوان می دانند و برداشت ارزشمندی از خود و توانائی های خود ندارند. از آنجایی که عزت نفس به صورت احساس فرد در رابطه با میزان ارزشمندی، قدردانی، توانمندی، و دوست داشتن خودش (بلاسکوویچ و توماکا[43]، 1991) و نگرش خوشایند یا ناخوشایند نسبت به خود (روزنبرگ[44]، 1965) تعریف شده است، بنابراین می توان گفت که افراد با منبع کنترل درونی عزت نفس بالاتری در مقایسه با افراد با منبع کنترل بیرونی دارند.

در پژوهش حاضر، این موضوع در رابطه با خرده مقیاس های اجتماعی و تحصیلی عزت نفس نیز صادق بود.

در واقع دانشجویان دختر نیروی انتظامی هر چه منبع کنترل درونی تری داشتند، علاوه بر بالاتر بودن عزت نفس کلیشان، عزت نفس اجتماعی و تحصیلیشان نیز بالاتر بود. به طور کلی، منبع کنترل درونی نشان دهنده درونی بودن انگیزه، خواستها و اهداف است، عواملی که در زمینه کارکر دهای تحصیلی، و همچنین کارکردهای اجتماعی، نقش عمده و اساسی بر عهده دارند. فردی که برای خوب درس خواندن و انجام وظایف اجتماعی خود به نحو احسن، به عوامل بیرونی و تشویق و تنبیه های محیطی وابسته نبوده و به صورت خودجوش و بر اساس انگیزه و احساس نیاز درونی به انجام تکالیف محوله در این خصوص می پردازد، علاوه بر این که به موفقیت های بسیاری در این زمینه دست می یابد، از دست یابی به این موفقیتها، احساس رضایت و نشاط دورنی بیشتری نیز به دست می آورد، به توانمندی هایش بیشتر ایمان می آورد، و در نتیجه همه اینها، عزت نفس بالاتری در این حیطه ها کسب می نماید.

پیشنهادها

مشخص است که جامعه پلیس و نیروی انتظامی (ناجا) به واسطه قرار داشتن در معرض فشارزاهای فراوان بیرونی ودرونی، باید به مکانیسمهای روانی مقابله و ایستادگی در برابر این استرسورها تجهیز شده و عوامل کلیدی در این مقاومت و مقابله در آنها قبل از ورود به این شغل تقویت گردند. بنابراین بهتر است برای تقویت این عوامل در دانشجویان نیروی انتظامی برنامه ریزی شود تا آنها پیش از ورود به عرصه این شغل خطیر، به مکانیسمهای و فاکتورهای مورد نیاز در این خصوص مجهز شوند. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش حاضر پیشنهاد می شود،‌ برنامه ریزی های منسجم و کلان در دانشگاه نیروی انتظامی در جهت ارائه راهکارهای  آموزشی و عملی برای بالا بردن منبع کنترل درونی دانشجویان به ویژه دختران صورت پذیرد. این کار باید از طریق درونی سازی کردن اهداف، انگیزه ها، مقاصد، و کمرنگ کردن اثر پاداشها و تنبیه های بیرونی صورت گیرد. در واقع پیامدها و تقویت کننده های افراد باید هر چه بیشتر درونی باشند، تا بیرونی.

طبعا فردی که منبع کنترل درونی دارد، به خاطر پاداش بیرونی(از قبیل ترفیع درجه، دریافت تشویقی، بالا رفتن پست سازمانی و...) و یا ترس از توبیخ و تنبیه ( از قبیل خلع درجه، افت پست سازمان، تبعید و....) به وظایف خود عمل نمی کند بلکه به خاطر نفس انجام وظیفه و احساس مسئولیتی که در قبال این موقعیت در خود احساس می کند دست به عمل می زند . مطمئنا چنین فردی بازده بهتر و کامل تری خواهد داشت و حتی اگر بداند پس از انجام وظیفه به نحو احسن و یا اهمال کاری در انجام آن، پاداش و یا تنبیه بیرونی انتظارش را نمی کشد، باز هم وظیفه خود را تمام و کمال انجام می دهد، چراکه تنبیه و پاداش او درونی است و خودش آنها را برای خود قائل شده و اعمال می کند. به دنبال بالا رفتن منبع کنترل درونی، و افزایش موفقیت ها و احساس رضایت از انجام وظیفه، عزت نفس نیز بالا می رود و با بالاتر رفتن عزت نفس، منبع کنترل درونی تر می شود. بدین ترتیب فرد با وارد شدن در یک چرخه سالم روانی، مرتبا منبع کنترلش درونی تر شده و عزت نفسش بالاتر می رود وپیامد ورود به این چرخه افزایش روز افزون موفقیت ها و حسن هر چه بیشتر انجام وظیفه در چنین فردی است، و پیامد کلان تر آن ، برقراری هر چه بیشتر نظم و آرامش و امنیت در جامعه است.

بر این اساس می توان پیشنهادهای کاربردی زیر را عنوان نمود:

1- برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی در جهت درونی کردن منبع کنترل و ارتقاء عزت نفس.

2- پرهیز از ارائه تشویقات و تنبیه های بیرونی تا حد امکان.

3- برنامه ریزی در جهت سوق دادن افراد به سمت انگیزه های درونی برای انجام وطایف محوله.

4- برگزاری دوره های آموزشی اخلاق عمومی و اسلامی در جهت بالا بردن روحیه ایثار و فداکاری و افزایش وجدان اخلاقی و کاری برای رسیدن به اهداف فوق.

با توجه به محدودیت های پژوهش از قبیل محدود بودن گروه نمونه، جامعه آماری و متغیرهای تحت بررسی پیشنهاد می شود این پژوهش در گروه نمونه وسیع تر مشتمل بر هر دو جنس،‌ و در دانشجویان نیروی انتظامی شهرهای دیگر، و با در نظر گرفتن متغیرهای تاثیر گذار در این زمینه از قبیل متغیرهای جمعیت شناختی( سن، جنس، وضعیت تاهل، میزان درآمد، تعداد فرزندان) و دیگر متغیرهای روانشناختی(از قبیل ویژگی های شخصیتی، اختلالات هیجانی و...) جهت بررسی های مقایسه ای و تعمیم پذیری بیشتر نتایج تکرار گردد.

منابع

بیابانگرد، اسماعیل (1371). پژوهشی در مورد بررسی رابطه بین مفاهیم منبع کنترل، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان سال سوم دبیرستانهای شهر تهران درسال تحصیلی 70-1369. فصلنامه تعلیم و تربیت،30 ،113-98.

رحیمی بانیانی، عباس (1381). م‍ق‍ای‍س‍ه‌ ع‍زت‌ ن‍ف‍س‌ و م‍رک‍ز ک‍ن‍ت‍رل‌ دان‍ش‌آم‍وزان‌ ش‍رک‍ت‌ ک‍ن‍ن‍ده‌ و غ‍ی‍ر ش‍رک‍ت‌ ک‍ن‍ن‍ده‌ در ب‍رن‍ام‍ه‌ه‍ای‌ اوق‍ات‌ ف‍راغ‍ت‌ ک‍ان‍ون‍ه‍ای‌ ورزش‍ی‌. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان.

رستگار خالد، امیر (1385). شاغل و بررسی تأثیر منابع کنترل فشار بر ترکیب نقش های شغلی- خانوادگی آنان. بانوان شیعه، 8، 36-7.

رضایی،‌ علی محمد (1386). ساخت و اعتباریابی فرم کوتاه مقیاس استرس پلیس ایران. توسعه انسانی پلیس، 4(11)،‌ 52-1.

کمالی، ایوب (1388). بررسي رابطه منبع كنترل (دروني- بروني) با عزت نفس. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشگاه اصفهان.

مدانلو، مهناز ، حقانی، حمید ، جعفر پور، مهشيد (1380). رابطه عزت نفس و منبع کنترل در نوجوانان بزهکار. مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان، 3 (1) :41-45.

Armstrong, L., Phillips, J., & Saling, L. (2000). Potential determinants of heavier internet usage. International Journal of Human–Computer Studies, 53, 537–550.

Baumeister, R.F., Campbell, J.K., Krueger, J.I., Vohs, K.D., (2003). Does high self-esteem cause better performance, interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles? Psychology  Science  Public Interest 4, 1 –44.

Blascovich, J., & Tomaka, J. (1991). Measures of self-esteem. In J. P. Robinson, P. R.Shaver, & L. S. Wrightsman (Eds.) Measures of personality and social psychological attitudes, Volume I. San Diego, CA: Academic Press.

Brase, G.L. & Guy, E. (2004). The demographics of mate value and self-esteem. Personality and Individual Differencse, 36 (2), 471- 782.

Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. San Francisco: Freeman.

Eren E.(2006). Örgütsel Davran  ve Yönetim Psikolojisi. Stanbul: Beta BasmYayn.

Gooman, S.H., Cooley, E.L. (1994). Locus of control and self-esteem in depressed, low income African-American woman. Community healt Journal, 30(3), 259-269.

Hair, M., Renaud, K.V., Ramsay, J. (2007) The Influence of Self-Esteem and Locus of Control on  Perceived Email-Related Stress. Computers in Human Behavior. 23(6), 2791-2803.

Hendrix, W. H. (1989). Job and personal factors related to job stress and risk of developing coronary artery disease. Psychological Reports, 65, 1136–1138.

Human Behavior, Article in Press.

Langan-Fox, J., Sankey, M.J. and Anty, J.M. (2009). Incongruence between implicit and self-attributed achievement motives and psychological well-being: The moderating role of self-directedness, self-disclosure and locus of control. Personality and Individual Differences, 47(2), 99-104.

Martin, G., Richardson, A.S., Bergen, H.A., Roeger, L., & Allison, S.(2005). Perceived academic performance, self-esteem and locus of control as indicators of need for assessment of adolescent suicide risk: Implications for teachers. Journal of Adolescence, 28, 75–87.

Mutlu, T., Balbag, Z., Cemerk, F. (2010). The role of self-esteem, locus of control and big five personality traits in predicting hopelessness. Procedia Social and Behavioral Sciences 9, 1788–1792.

Parkes, K. R. (1991). Locus of control as moderator: An explanation for additive versus interactive findings in the demand-discretion model of work stress? British Journal of Psychology, 82, 291–312.

Pegg, R., Ashbridg, D., Cullough,M. (1994). The effect of selfesteem, family structure, locus of control and career goals on adolescent.  Adolescence, 29(115), 605-610.

Phare, E.J. (1976). Locus of Control in Personality. N.J.: General Learning Press.

Pruessner, J.c., Baldwin, M.W.,  Dedovic, K., Renwick,R., Najmeh Khalili Mahani, N., Lord, C., Meaney,M.  and Lupien ,S. (2005). Self-esteem, locus of control, hippocampal volume, and cortisol regulation in young and old adulthood. NeuroImage 28, 815 – 826.

Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Rotter, J.B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement, Psychological Monographs, 80, 1-28.

Saadat, M., Ghasemzadeh, A., Karami, S., & Soleimani, M. (2012). Relationship between self-esteem and locus of control in Iranian University students.  Procedia - Social and Behavioral Sciences, 31, 530-535.

Sharaf, A.M., Thompson, E.A., Walsh, E (2009). Protective Effects of Self-Esteem and Family Support on Suicide Risk Behaviors among At-Risk Adolescents. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 22 (3), 160–168.

Spector, P. E. (1987). Interaction effects of perceived control and job stressors on affective reactions and health outcomes for clerical workers. Work & Stress, 1, 155–162.

Swinny, J.E. (1992). Self- esteem, Locus of control and perceived health statues in African-American with cancer. The University of Texas, AZ STIN, 48(22), 118-123.

[1] .Helpcenter

[2] .Mutlu, Balbag & Cemerk

[3].Ng , Sorensen & Eby

[4].Diener & Lucas

[5].Langan – Fox, Sankey, & Anty

[6].Benassi, Sweeney & Dufour

[7].Langan - Fox

[8] .Brase& Guye

[9] .self

[10] .Eren

[11] .Rotter

[12] .Phares

[13] .Rotter

[14] .self-esteem

[15] .self-acceptance

[16] .Morgganett

[17] .Tanc

[18] .Hoyle

[19] .Leary & McDonald

[20]. Pruessner, Baldwin, Dedovic, Renwick, Khalili Mahani, Lord, Meaney, & Lupien

[21] .Armestrong, Phillips & Saling

[22] .Baumeister, Campbell, Krueger,&  Vohs

[23] .Kazdin, French & Unis

[24] .Pinto & Wishman

[25] .Tomori & Zalar

[26] .Martin, Richardson, Bergen, Roeger & Allison

[27] Sharaf, Thompson, Walsh

[28] .Goldney, Smith, Winefield, Tiggeman

[29] . Hendrix

[30] . Parkes

[31] . Spector

[32] . Rosenberg

[33] .Corno

[34] .Hair, Renaud & Ramsay

[35] .Pegg, Ashbridg & Cullof

[36] .Swinny

[37] .Delongis

[38] .Lo

[39] .Petrie & Rotherram

[40] .Wishman & Kown

[41] .Gooman  & Cooley

[42] .Eren

[43] .Blascovich & Tomaka

[44] .Rosenberg

• < قبلی
• بعدی >